سؤال های بنی اسرائیلی ممنوع!

کرسی های آزاد اندیشی؛ چگونه؟

در نوشتار پیش به بررسی پرسشگری به ویژه در قالب مناظرات دینی پرداختیم و برخی از شرایط و ویژگی های آن از دیدگاه امامان شیعه(علیهم السلام) را بیان نمودیم. در این نوشتار می کوشیم این موضوع را با توجه به مباحث کرسی های آزاداندیشی در دانشگاهها مورد تأمل قرار دهیم.

پرسشگری آری یا خیر؟!

یک پیشنهاد خوب!

چند سال پیش حدود سال 81 جمعی از دانشجویان در نامه ای خطاب به رهبر معظم انقلاب نظر ایشان را درباره راه اندازی کرسی های آزاداندیشی در دانشگاهها جویا شدند که معظم له طی نامه ای مبسوط به بیان دیدگاههای خویش در این باره پرداختند و در ضمن آن پاسخ از این ایده و پیشنهاد و استقبال نمودند. البته ایشان برخی از شرایط و ویژگی هایی را برای این امر یادآور شدند که در راستای اجرای صحیح و مناسب این طرح است. این موضوع انگیزه ای است که باری دیگر در منابع اسلامی به جستجو پرداخته و زوایای پنهان و باریک این روش مورد پسند و مقبول امامان شیعه را مورد واکاوی قرار دهیم.

شرط و شروط مناظره!

مهمترین شرط برای شروع یک مناظره ی خوب آن است که به پرسش و پرسشگری درباره ی مباحث و معارف دینی دیدی مثبت داشت؟ به بیان دیگر، پرسشگری برخلاف برخی از ادیان و مذاهب دیگر، در دین اسلام بسیار مورد تمجید و تشویق است که انسان آنچه را نمی داند بپرسد و خود را از جهل و شک و تردید نجات دهد. اساساً دین اسلام با تقلید کورکورانه در عقاید به شدت مخالف است و ایمان واقعی را در گرو اعتقاد معقول می داند.

از این رو باید دانست برای یک مناظره ی منطقی باید نسبت به عنصر پرسشگری دیدگاهی مثبت داشت.

سؤال های بنی اسرائیلی ممنوع!

همان طور که تشویق به پرسشگری در مباحث دینی مورد تأیید و تشویق است، پرسش های بیهوده و لغو که چیزی به دانش انسان افزوده نمی کند به شدت مذموم بوده و مورد نهی می باشد. سؤال های بیهوده و بی جواب که تنها فرصت سوزی را برای انسان به ارمغان می آورد! نمونه ی بارز و روشن آن هم ماجرای گاو بنی اسرائیل در سوره مبارکه بقره و داستان پرسش های بیهوده آنهاست! به آنچه عقلت نمی رسد نپرداز!

یکی دیگر از مواردی که از پرسش از آن نهی شده است کنکاش و پرسشگری در ذات و کنه خداوند متعال است. پرسش از چیستی و حقیقت ذات خداوند پرسشی بی جواب است زیرا انسان هرگز نمی تواند نسبت به کنه خداوند متعال علم پیدا کند. انسان همچون ماهی در آبی است که از جهان خارج از آب هیچ علمی ندارد و البته نمی تواند علمی نیز بدست آورد. از این رو برحذر داشتن پرسشگری در این باره توصیه ی بزرگان است که انسان در مسائلی که عقلش توان درک و فهم ندارد بیهوده وقت تلف نکند.

شرط مهم مناظره: حق جویی

از دیگر شروط مهم مناظره آن است که افراد به دنبال حقیقت باشند و هدفشان آشکار شدن حق باشد وگرنه جدال بیهوده و فخرفروشی و ریاکاری و مسائلی از این دست مناظره را از روال طبیعی و مورد تأیید بودن آن خارج می کند. زیرا در این صورت مناظره به مجادله و بحث های بیهوده تبدیل می شود که نه تنها فایده ای عاید افراد نمی کند بلکه بسیاری از کدورت ها و دشمنی ها را بدنبال می آورد.

از اهل خرد باید پرسید!

یکی دیگر از شرایط مهم مناظره آن است که انسان جویای حق سؤال خود را نزد اهل بصیرت و دانش طرح نماید وگرنه مناظره افراد کم دانش در مورد معارف اسلامی نه تنها علمی را افزوده نمی کند چه بسا سبب انحرافات و گمراهی ها و شبهاتی نیز گردد که برشک و دودلی های سابق افزوده شود!

ناظر مناظره!

از دیگر نکات مهم در برگزاری یک مناظره ی خوب و اسلامی آن است که علاوه بر دو طرف مناظره و جمع شنونده، یک ناظر و داور آگاه نیز بر روند مناظره نظارت نماید. وجود یک داور آگاه و بی طرف سبب می شود مناظره در روال طبیعی خود حرکت کرده و ثمرات مفیدی را عاید افراد نماید. بررسی تاریخ مناظران امامان شیعه(علیهم السلام) نیز گویای آن است که همواره داوری بر روند مناظره نظارت می کرده است. این موضوع تا جایی در فرهنگ اسلامی جا افتاده و مورد پذیرش بوده است که در حدیثی از امام رضا(علیه السلام) حضرت سؤال کننده و پاسخ دهنده و شنوندگان و داور مناظره را دارای اجر و ثواب الهی می دانند. این موضوع نشان می دهد همواره در مناظرات اسلامی داور بی طرف و آگاه را که بر روند مناظره نظارت نماید، ضروری می دانند.

فقط برای خدا!

آخرین شرطی که در این نوشتار آن را مورد تأکید قرار می دهیم که البته به نظر می رسد مهمترین شرط یک مناظره اسلامی واقعی باشد، آن است که همه افراد شرکت کننده در یک مناظره نیت خود را الهی کنند و تنها برای خدا به پرسشگری و بحث و مناظره بپردازند. توجه به حدیث امام رضا(علیه السلام) در این باره بسیار مهم و مورد توجه است که ایشان فرمودند: ... فاسئلوا یرحکم الله؛ سؤال کنید تا مورد لطف و رحمت الهی قرار بگیرید. اگر افراد شرکت کننده در یک مناظره تنها رحمت و لطف الهی را هدف خود برای شرکت در مناظره قرار دهند سعی می کنند آداب اسلامی و صحیح مناظره را رعایت نمایند و بدین ترتیب مناظره در روندی طبیعی و صحیح نتایج خوبی را بدست می دهد و معارف اسلامی و الهی را ترویج می دهد.

فهرست منابع و مآخذ

1- مناظره علی بن موسی الرضا(علیه السلام) با عالمان دینی – احمد آقایی

2- بحارالانوار، علامه مجلسی، ج 1

3- اصول الکافی – شیخ کلینی – ج 1

4- صد گفتار – شهید مطهری

5- طرحی برای فردا (سلسله سخنرانی ها) – دکتر رحیم پروازغدی

مقالات مرتبط: پرسشگری آری یا خیر؟!