رجعت و مفهوم آن

یکی از آرزوهای دیرینه بشر گسترش عدالت در سراسر گیتی و ریشه سوزی بیداد از همه آبادی های زمین است و این امید و آرزو به شکل نوعی اعتقاد در ادیان الهی تجلی نموده است. بشر امروز پس از گذارندن ادوار مختلف و تجربه کردن حکومت ها و دولت هایی که نتوانسته اند او را به آرزوی دیرینه اش برسانند، دریافته است که اندیشه ظهور موعود آخرالزمان تنها چراغ فروزانی است که می ‏تواند تاریکی ‏ها و غبار خستگی را از انسان دور کند.

در آستانه ظهور نورانی آن منجی بشریت، حوادث شگفت‏ انگیزی اتفاق می‏ افتد که از جمله آن ها بازگشت گروهی از مؤمنان واقعی برای درک و تماشای عظمت و شوکت جهانی اسلام و حکومت دولت کریمه خواهد بود؛ البته عده ‏ای از کافران بد طینت نیز در این میان پیش از برپایی رستاخیز به دنیا برمی‏ گردند تا به سزای پاره ‏ای از اعمال ننگین خویش برسند. بازگشت گروهی از مؤمنان خالص و کافران ستمگر به این جهان پیش از قیامت، «رجعت» نامیده می ‏شود.

جایگاه رجعت در اعتقادات شیعه

اعتقاد به رجعت از باورهای مسلم و تردیدناپذیر شیعه است؛ تا جایی که پیروی مذهب تشیع و اعتقاد به رجعت متلازم یکدیگر بوده و برخی از یاران و پرورش یافتگان مکتب اهل بیت علیهم السلام با همین صفت معرفی شده ‏اند و خرده‏ گیران بر شیعه نیز همین اعتقاد را وسیله نکوهش و مخالفت خویش قرار داده ‏اند. اعتقاد به رجعت و بازگشت نخبگان امت پیش از قیامت به دنیا، از ویژگی خاصی برخوردار است و در منابع اسلامی اهمیت آن با بیانات گوناگونی مطرح شده است. در برخی روایات روز رجعت را یکی از روزهای الهی که عظمت و قدرت الهی در آن متجلی خواهد شد، برشمرده ‏اند. امام باقر علیه السلام فرموده است: « روزهای خدا سه روز است؛ روزی که قائم قیام می‏ کند و روز رجعت و روز قیامت».(1) در میان معتقدان به رجعت دو دیدگاه وجود دارد:

1. رجعت، بازگشت دولت است، نه اشخاص

رجعت از نظر گروه اندکی از شیعیان عبارت است از بازگشت دولت و قدرت آل محمد صلی الله علیه و آله در زمان ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، نه بازگشت اعیان و اشخاص امامان علیهم السلام؛ یعنی هنگام ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف گستره دولت و قدرت او سراسر عالم را فراگرفته، عدالت واقعی که امامان پیشین هماره در صدد تحقق بخشیدن آن بوده ‏اند، محقق خواهد شد و چون چنین قدرت و دولتی مورد خواست و تمنای همه ائمه معصوم علیهم السلام بوده است، می‏ توان آن را دولت همه اهل‏بیت علیهم السلام نامید. بدین‏ترتیب مراد از رجعت، بازگشت قدرت، دولت و سیطره اهل‏بیت علیهم السلام خواهد بود، نه بازگشت اشخاص و اعیان ائمه علیهم السلام.(2)

2. رجعت یا بازگشت دوباره ائمه معصوم علیهم السلام به دنیا

رویکرد رایج در مسئله رجعت که اکثر شیعیان بر آن باورند، رجعت به معنای بازگشت اعیان و اشخاص حضرات معصومان علیهم السلام و بعضی از پیروان و دشمنان آنان، هنگام ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف یا پس از آن به دنیاست. براساس این دیدگاه، ائمه معصوم شیعه باز می‏ گردند و زمام امور جهان را به دست گرفته، سالیان سال حکومت می‏ کنند و نیز برخی از دشمنان بدکردار آن ها به دنیا برگردانده می ‏شوند تا به کیفر پاره ‏ای از اعمال ننگین خویش در این دنیا برسند.

آثار رجعت اما به راستی چرا باید عده ای از انسان ها اعم از خوب و بد، قبل از قیامت در دوران ظهور حضرت مهدی عج الله تعالی فرجه الشریف به دنیا برگردند؟ رجعت چه اهمیتی دارد که تا این مقدار معصومین علیهم السلام در روایات، ادعیه و زیارات بر آن تأکید کرده اند، تا حدی که بعضی از علماء و بزرگان دین، رجعت را از ضروریات مذهب شیعه برشمرده اند؟ باید توجه داشته باشیم که رجعت به دنیا تنها با اذن و اراده الهی قابل تحقق است و چون خدای حکیم تمام کارها را از روی حکمت انجام می دهد، پس رجعت نیز دارای حکمت خواهد بود.

گرفتن انتقام از ستمگران در رجعت، گروهی از منافقان و ستمگران تاریخ که در حق انسان ها از هیچ ظلم و ستمی دریغ نکرده و نیز غصب کنندگان خلافت اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله به دنیا برمی گردند تا به بخشی از مجازات های خویش قبل از قیامت برسند. امام صادق علیه السلام فرموده است: « هنگامی که کار حسین خاتمه یافت، ملائکه به درگاه خدا تضرع کردند. پس خداوند سایه قائم را بر پا داشت و [به آن ها] فرمود: به وسیله این از آنان که به او ستم کردند، انتقام می گیرم».(3) معلوم است که در صورتی می شود امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از قاتلین امام حسین علیه السلام انتقام بگیرد که آن ها در دنیا و در قید حیات باشند و این با رجعت تحقق خواهد یافت.

نصرت دین

یکی از اهدافی که رجعت مؤمنان بر آن استوار است، نصرت و یاری رساندن به دین الهی در عصر طلایی ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است. بزرگی و عظمت قیام جهانی حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، می طلبد که یاران آن حضرت از حیث تعداد و نیرو به فراخور آن نهضت باشند. رجعت، زمینه را برای همه افرادی که لایق یاری رساندن بوده و قبلاً از دنیا رفته اند، فراهم می سازد. در برخی از دعاها از خدای بزرگ می خواهیم که ما را در دوران ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ  در صورتی که مرده باشیم ـ زنده گرداند تا او را یاری دهیم؛ چنانکه در دعاهای ماه ذیقعده چنین می خوانیم: « خداوندا! فرج دوستانت را نزدیک کن، آنچه به ستم از آنان گرفته اند به ایشان برگردان و قائمشان را به حق ظاهر کن ... خداوندا، بر آن بزرگوار و پدرانش درود فرست و ما را از یارانش قرار ده و در رجعتش محشورمان کن تا جزء یاری کنندگان آن حضرت باشیم».(4)

لذت بردن مؤمنان از حاکمیت اسلام بسیاری از مؤمنان در طول تاریخ، آرزوی حاکمیت دین در سراسر جهان را داشتند و در این راه مبارزه کردند، اما دشمنان دین با ظلم و جور خود نگذاشتند دین در تمام ابعاد حاکمیت یابد. در دوران رجعت، مؤمنان برمی گردند تا عزت دین و خفت و خواری ظالمان را ببینند. امام باقر علیه السلام فرمود: « اما مؤمنان به سوی روشنی های چشمانشان برمی گردند [تا چشمشان با دیدن حکومت عدل امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف روشن شود] و اما ستمگران برمی گردند تا دچار عذاب الهی گردند، چنانکه خداوند می فرماید: عذاب نزدیکتر را پیش از عذاب بزرگتر به آن ها می چشانیم».(5)

رجعت در امت ‌های گذشته

بازگشت میان امت های‌ گذشته، مانند رجعت اصطلاحی در عقاید شیعه نیست، ولی آیات متعددی بر وقوع رجعت در امت‌ های گذشته دلالت می‌کند. افراد زیادی از پیامبر و غیر پیامبر، مؤمن و غیر مؤمن (زن و مرد) در امت‌ های پیشین زنده شده و به دنیا برگشته ‌اند.(6) یکی از نمونه ‌های رجعت، بازگشت مقتول بنی ‌اسرائیل به دنیا می ‌باشد. قرآن، این ماجرا را این گونه نقل می ‌کند: «وَ إِذْ قَتَلْتُمْ نَفْسًا فَادّارَأْتُمْ فیها وَ اللّهُ مُخْرِجٌ ما کُنْتُمْ تَکْتُمُونَ * فَقُلْنا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِها کَذلِکَ یُحْیِ اللّهُ الْمَوْتی وَ یُریکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ»؛ «[و به خاطر آورید] هنگامی را که فردی را به قتل رساندید. سپس درباره [قاتل] او به نزاع پرداختید و خداوند آنچه را مخفی می‏ داشتید، آشکار می ‏سازد؛ سپس گفتیم: «قسمتی از گاو را به مقتول بزنید (تا زنده شود و قاتل را معرفی کند.) خداوند این‏ گونه مردگان را زنده می‏ کند و آیات خود را به شما نشان می‏ دهد؛ شاید اندیشه کنید».(7)

خداوند در پایان داستان احیای مردگان ـ چه زن و مرد و مؤمن و کافر ـ را یک سنت و قانون همیشگی در نظام عالم معرفی کرده و آن را به عنوان قدرت خودش به رخ انسان ‌ها می ‌کشد تا درباره آن بیندیشند.

پی نوشت ها:

1. بحارالانوار، ج 53، ص 63.

2. شیخ حر عاملی، الایقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرجعة، ص 36 – 35.

3. همان، ص 245.

4. مفاتیح الجنان، اعمال ماه ذی قعده، دعای روز بیست و پنجم.

5. الایقاظ من الهجعة، ص 272.

6. بقره: آیات 55 و 56 و 206 و243؛ آل عمران آیه: 49؛ مائده آیه: 110.

7. بقره آیات : 73و72.

زهرا رضائیان