همه ما می‌دانیم که اگر رشته محبت ما تا به خدا تقویت شود و استحکام یابد، رفاقت ما با خدا پررنگ‌تر از گذشته خواهد شد و قوتی مضاعف خواهد یافت. اما چگونه باید این بند محبت را مستحکم نمود؟

هر کس در میدان علاقمندی به خدا جایگاهی دارد و متناسب با رتبه‌اش فاصله‌ای با محبوب یافته است. مسلما همه ما دوست داریم که این فاصله را به حداقل برسانیم و به پروردگارمان نزدیک و نزدیک‌تر شویم. کلید محبوبیت در نزد خداوند در دستان کسانی است که در حلقه اول رفاقت با خداوند قرار دارند که حضرت ابراهیم علیه السلام نمونه بارز آن است. او که «نشان رفاقت ویژه» را از خداوند دریافت کرده و «مدال خلیل اللهی» را به گردن آویخته، می‌تواند رموز موفقیتش را در اختیار ما قرار دهد.

از روایات اهل بیت علیهم السلام برمی آید که دستیابی او به این مقام والا به خاطر پنج امتیاز است که یکی از آن‌ها «شب زنده داری» است. جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید، از پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله شنیدم که می‌فرمود:

«مَا اتَّخَذَ اللَّهُ إِبْراهِیمَ خَلِیلًا إِلَّا لِإِطْعَامِهِ الطَّعَامَ وَ صَلَاتِهِ بِاللَّیْلِ وَ النَّاسُ نِیَام.» (علل الشرائع،ج 1، ص 35)

خداوند، ابراهیم را به دوستی (خود) برنگزید، مگر برای آنکه (دیگران را) اطعام می‌کرد و شب هنگام که مردم خواب بودند، نماز می‌گزارد.

اما مگر عبادت شبانه چه خصوصیتی نسبت به عبادت روزانه دارد که چنین رفاقتی را پایه ریزی می‌کند:

1 -بهره وری فوق العاده در نماز شب

شب، هنگامه آرامش و آسایش است و زمانی شایسته برای استراحت کسانی است که روز را با سعی و تلاشی چشمگیر به پایان رسانده‌اند. فضای آرام و تاریک و بی سر و صدای شب، خواب را چنان برای انسان لذت بخش می‌کند که به طور معمول حاضر نیست به هیچ قیمتی از خواب نازش بگذرد.

اما از طرفی همین آرامش و سکوت، می‌تواند زمینه ساز خلوتی بی ریا باشد و محیطی عارفانه را برای ارتباطی تنگاتنگ با حضرت پروردگار مهیا سازد. انسان می‌تواند از این خلوت فراهم آمده، بهترین استفاده را داشته باشد و باب سخن با محبوب خود را بگشاید و سفره دلش را برای حق تعالی بگستراند. به همین خاطر است که خداوند به برترین فرستاده خود چنین دستور می‌دهد که:

«یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا. » (سوره مزمل، آیه 1 و 2)

ای جامه به خود پیچیده! شب را، جز اندکی (برای نماز و عبادت)، بپاخیز!

گرچه مخاطب این آیات، شخص پیامبر صلّی الله علیه و آله است، ولی آیات بعدی این سوره نشان می‌دهد که مؤمنان هم در این برنامه با شخص پیامبر همگام بوده‌اند. چراکه همه ما نیازمند برنامه‌ای سازنده برای آمادگی روح و تقویت درون هستیم.

آری، غوغای زندگی روزانه چنان توجه انسان را به خود جلب می‌کند که حضور قلب کامل، در آن بسیار مشکل است. اما در دل شب، هنگامی که غوغای زندگی مادی فرومی نشیند و آرامش جسم در پرتو مقداری خواب، شکل می‌گیرد و آرامش روح به اوج خود می‌رسد، توجه و تمرکزی ویژه برای انسان رقم می‌خورد که می‌تواند مقدمه ساز رابطه‌ای پرنشاط با خداوند باشد. بنابراین باید گفت که همین حضور قلب فوق العاده است که بهره وری را در ارتباط با خدا می‌افزاید و رنگی نوین به شخصیت آدمی می‌بخشاید.

2 -استحکام رفاقت با خدا به وسیله نماز شب

همه ما می‌دانیم که اگر رشته محبت ما تا به خدا تقویت شود و استحکام یابد، رفاقت ما با خدا پررنگ‌تر از گذشته خواهد شد و قوتی مضاعف خواهد یافت. اما چگونه باید این بند محبت را مستحکم نمود؟

پاسخ را در کلام خدا جستجو می‌کنیم. قرآن پس از دستور به نماز شب، دلیل این فرمان را چنین بیان می‌دارد:

«إِنَّ ناشِئَةَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِیلًا» (سوره مزمل، آیه 6)

مسلّماً عبادتی که در شب صورت می‌گیرد محکم‌تر و پابرجاتر و گفتار در آن درست‌تر و استوارتر است.

بنابراین از این آیه برمی آید که نماز شب، عامل ثبات قدم و تقویت عقیده مومن است و در نتیجه می‌تواند رشته آویخته از خدا تا انسان را استحکام بخشد.

جالب اینجا است که در این آیه برای بیان «نماز شب» از تعبیر «ناشئة اللیل» استفاده شده است. «ناشئة» به معنای حادثه است؛ اما مگر عبادت شبانه یک «حادثه و رخداد» است که خداوند از چنین تعبیری استفاده کرده است؟

آری، باید دانست که این رخداد مبارک همان «حالات معنوی و روحانی» و «نشاط و جذبه ملکوتی» است که در این ساعات ویژه در دل و جان انسان به وجود می‌آید. روشن است که آثار چنین رخدادی در روح انسان نسبت به نوع روزانه آن عمیق‌تر و دوامش نیز بیشتر می‌باشد. (تفسیر نمونه، ذیل آیه)

بنابراین از آنچه که گفته شد به وضوح می‌توان دریافت که عبادت شبانه می‌تواند رابطه‌ای بس استوار و مستحکم میان بنده و محبوب، سامان دهد و رفاقتی ویژه را با پروردگار رقم زند.

-3 پرورش فوق العاده روح

 پرورش فوق العاده روح در سایه عبادت شبانه روز، هنگامه سعی و تلاش است و به طور معمول با کوششی فراوان پایان می‌پذیرد. اما باید دانست که این فعالیت‌ها هر چه که بزرگ‌تر و گسترده‌تر باشد نیاز بیشتری به تقویت روح و آمادگی معنوی خواهد داشت.

انسان، بدون پشتوانه روحیه‌ای بلند نمی‌تواند کارهایی سترگ انجام دهد و روزهایش را با تلاشی چشمگیر و تاثیر گذار به پایان برساند. اما چگونه باید به چنین روحیه‌ای دست یافت و به چه شیوه‌ای باید به پرورش این مهم نایل آمد؟

خداوند در آیه 7 سوره مزمل یکی دیگر از دلایل فرمان دادن به نماز شب را اینگونه بیان می‌کند:

«إِنَّ لَکَ فِی النَّهارِ سَبْحاً طَوِیلًا.» چون در طول روز وظائف سنگین و تلاش و کوشش فراوان بر دوش داری (باید با عبادت شبانه خود را تقویت کنی و آمادگی لازم برای این فعالیت‌های بزرگ و گسترده را از آن عبادت شبانه به دست آوری.)

آری، مدرسه شبانه «پرورش روح» را خداوند برای همه بزرگانی قرار داده که باید زمینه ساز کارهای بزرگ باشند. آن‌ها که هنوز در کودکی اندیشه و خردسالی معنویت به سر می‌برند و نمی‌خواهند پای به بزرگسالی تفکر بگذارند برایشان همان بهتر است که در خواب ناز کودکانه خود غرق شوند و شیرینی نماز شب را نچشند.

اما بر پیامبری که باید هر روزه پذیرای سخنی ثقیل و سنگین باشد «إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلًا ثَقِیلاً»)سوره مزمل، آیه 8) واجب خواهد بود که در کارگاه شبانه پرورش روح هر شب تجدید قوایی داشته باشد و خود را در آغوش خالق هستی بیافکند و از او در انجام وظایفش یاری بطلبد.

ما نیز اگر بخواهیم بلوغ انسانیتمان را جشن بگیریم باید راه این مدرسه شبانه را بیاموزیم و از همین امشب در دفتر آن ثبت نام کنیم.

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان